Mark Twain noemde het ‘de lekkerste vrucht die de mens kent’, C.R. Markam beweerde dat ‘wie deze vrucht niet heeft geproefd, niet weet wat fruit is’ en Haenke kroonde hem tot ‘meesterwerk van de natuur’. In tegenstelling tot zijn bekendere tropische soortgenoten zoals de ananas, mango en avocado, en ondanks deze lovende woorden, is de chirimoya, oftewel custardappel in het Engels, in Europa weinig bekend buiten de exotische supermarkten. Zelfs in Spanje, waar hij wordt geteeld, wordt hij niet veel gegeten, ver van de zuidelijke productiegebieden.
Que pena!
Nu is het tijd om kennis te maken met deze vrucht, want het seizoen in Spanje loopt van oktober tot maart. En na mijn bezoek aan José González, een custardappelproducent en lid van de coöperatie Tierra y Libertad, vorige week, kan ik je vertellen dat de custardappel werkelijk verrukkelijk is. Het is een combinatie van een veelvoud aan tropisch fruit, zoet maar niet té zoet, een vleugje zuur en een heerlijke witte, romige textuur (vandaar de custard in de naam). Dat wil zeggen, zoiets heb je nog nooit eerder geproefd.
De boom komt uit Zuid-Amerika, in de Andes van Peru, Ecuador, Colombia en Bolivia, waar hij op relatief grote hoogte groeit (van 700 tot 2000 meter). De naam chirimoya komt van het Quechua chiri (koud) en muya (zaden), omdat de zaden kiemen onder koude omstandigheden (voor de tropen!). De Moche-volkeren in Noord-Peru waren er al in 200 voor Christus zo door gecharmeerd dat ze keramische chirimoyas als kunstwerken maakten! De chirimoya werd in de 18e eeuw naar Andalusië gebracht en de commerciële teelt begon zeker al in de jaren 1850, aangezien er officiële documenten uit die periode in Granada zijn die de verkoop ervan vastleggen.
Sindsdien vindt de belangrijkste teelt van de custardappel in Spanje plaats in de geïrrigeerde vallei (vega) rond Jete, in de provincie Granada, net landinwaarts van Almuñécar, tussen Malaga en Almería. Om deze reden wordt de belangrijkste variëteit die in Spanje wordt geteeld ‘Fino de Jete’ genoemd.
José’s familie komt uit Jete, en een deel van het land dat hij bewerkt, ligt in la vega de Jete, waar hij ongeveer 2 hectare custardappelbomen heeft, waaronder meerdere bomen die al 3 eeuwen oud zijn en ergens tegen het einde van de 19e eeuw zijn geplant!
Ik bezocht José midden december, op een prachtige zonnige ochtend zoals je die van la costa tropical mag verwachten. We brachten de ochtend door met het bezoeken van drie van zijn stukken land in de buurt van Jete, waaronder zijn grootste stuk custardappel, dat zijn team druk aan het oogsten was. Jose legde me uit hoe de custardappel wordt geteeld, en vergeleken met andere fruitsoorten is het een enorme hoeveelheid werk.
In de zomer, van juni tot en met september, bestuift Jose de bloemen met de hand. Dit is enorm veel werk, omdat hij drie keer in elke boom moet klimmen met tussenpozen van ongeveer 15 dagen en ongeveer een derde van de 350 bloemen die er mogelijk in zitten moet bestuiven. En dit zijn geen dwergbomen zoals je tegenwoordig in appel- of perzikboomgaarden ziet. Dit zijn bomen die respect verdienen, hoog en breed groeiend, met korte stammen en takken waar kinderen instinctief op willen klimmen. Dit is natuurlijk niet toevallig, want Jose snoeit de bomen om ze gemakkelijk te kunnen beklimmen.
De handmatige bestuiving over een langere periode dient twee doelen: ten eerste levert het grotere vruchten op en ten tweede zorgt het elk jaar voor een consistente oogst. Het seizoen begint in oktober en tussen oktober en april klimt Jose 7-8 keer in elke boom om de rijpe custardappels te oogsten. Je begrijpt waarom een custardappelboomgaard je jong en fit houdt! Tot slot klimt Jose in het voorjaar nog een keer in de bomen om te snoeien.
Hoewel de custardappel veel werk is om te telen, heeft het ook voordelen voor Jose, die ook avocado’s en mango’s teelt. De custardappel levert, in tegenstelling tot deze gewassen die afwisselend grote en kleine oogsten opleveren, elk jaar een consistente oogst op. Het biedt ook werk aan zijn drie werknemers het hele jaar door, wat belangrijk is voor Jose, omdat hij zijn werknemers (wat hem is gelukt) voor de lange termijn wil behouden, omdat het werk vakkundig is en training een langdurig proces is. Jose zet zich ook in om leven terug te brengen in zijn plattelandsgebied, wat onder andere betekent dat mensen het hele jaar door op het platteland werken. Geen enkel aspect van de custardappelproductie kan worden gemechaniseerd, dus zolang er custardappels in la vega de Jete zijn, zullen er mensen werken.
Ecologisch gezien heeft de custardappel ook voordelen voor José. Zijn bomen zijn al behoorlijk oud (in veel gevallen meer dan 60 jaar) en zorgen voor volledige schaduw, waardoor de grond zelfs in de zomer vochtig blijft. Ook de bladerresten en het snoeiafval van deze enorme (fruit)bomen zijn belangrijk en volgens José zorgen ze voor de best mogelijke meststof voor de bomen. Tijdens het ontbinden voeden ze ook een levendig microbieel leven in de bodem. Als je onder het bladerdak van zijn bomen loopt, zou je je kunnen voorstellen dat je in een subtropische jungle bent, met het geluid van stromend water en fluitende vogels op de achtergrond, in plaats van in een commerciële fruitboomgaard waarvan de productie tot in Frankrijk en België wordt geëxporteerd.
Tot slot zijn er ook de culturele en sociale aspecten van de custardappelteelt. Al sinds José’s overgrootvader teelt zijn familie custardappels. Eerst als dagloners in de landbouw en later als kleine landeigenaren. Op het stuk land dat ik bezocht, staat een custardappelboom van meer dan 130 jaar oud, waar zijn grootvader hem verhalen over vertelde uit zijn eigen jeugd, vanaf het begin van de 20e eeuw. De geschiedenis van deze boom, en de eindeloze verhalen die verteld worden terwijl hij in de schaduw ervan zit, zijn nog een reden waarom José zo aan de custardappel gehecht is, een voorliefde die minstens zo belangrijk is als de rationele, economische en ecologische redenen om deze obscure vrucht te telen.
Custardappels zijn perfect om te eten als tussendoortje of als dessert, alleen de pitten moeten worden weggelaten. Je kunt het vruchtvlees eruit lepelen of schillen en in plakjes snijden. Ze zitten boordevol vitaminen en micronutriënten, waaronder vitamine B6 en C, vezels, riboflavine (vitamine B2) en kalium. Je kunt ze ook schillen en pitten om een heerlijk romige smoothie te maken, het vruchtvlees gebruiken en mengen met een beetje melk en melkpoeder en het vervolgens invriezen tot ijsjes, of er een heel simpele custardappelcrème mee maken. 2 geschilde en ontpitte custardappels, grof gesneden en met 1 1/3 kopje slagroom, 1 theelepel vanille-extract en 1/3 kopje poedersuiker. Goed mengen en een uur in de koelkast zetten.
Buen provecho!
Schrijf u in voor onze nieuwsbrief
We plaatsen regelmatig verhalen over het werk van onze leden en de geschiedenis van de landbouw in Spanje. Wil je meer van die verhalen horen? Meld je dan aan voor onze e-mailnieuwsbrief.
Lees voor verzending eerst ons privacybeleid door.
Het lekkerste fruit dat de mens kent
Fruitprijzen vergeleken met de jaren tachtig
De schaduw van de oude custardappelboom
Boeren van 20 eeuwen
